Nazomer in Berlijn Friedenau

"Ich hab noch einen Koffer in Berlin", zingt Hildegard Knef.
Donderdag 4 september: Deutsche Pünktlichkeit (is dat een Duits woord?): om precies 15.20 uur rijdt de trein Berlin Hauptbahnhof binnen. Ik besluit om verder met de S-bahn te gaan ipv een taxi. Dan ben ik meteen gewend aan het rondreizen in deze grote stad. Bij de automaat weigeren alle 4 mijn passen. Dan maar naar de balie in de rij. Enkele reis. Eerst de S-bahn naar Friedrichstrasse. Dan de S1 naar Wannsee..... Ik stap uit bij S-bahnhof Feuerbach. Mijn zware koffer op wieltjes doet 't prima hier. 5 minuten lopen naar Holsteinische Strasse nr 37. Het fijne appartement van Frans en Liesbeth. Mijn thuis voor 3 weken. Ik pak mijn koffers uit (ja, er stond er al eentje in Berlijn) en ruim in en installeer me. Nog geen zin om te koken, dus een glaasje en een hapje bij Café Feuerbach, op de hoek.
Vrijdag 5 september: veel boodschappen, heel veel. Op de fiets. Hoe gewoon eigenlijk. Ik fiets de Schlossstrasse af, richting Rathaus Steglitz. De shoppingguide 'Schlossstrasse.de' is erg handig. Alle winkels staan er in vermeld. Hugendubel: wat een heerlijke boekenzaak, 2 verdiepingen snuffelen. Ik koop een 'oud' boek van Irvin Yalom: "Jeden Tag ein bisschen näher", samen geschreven met Ginny Elkin (in 1974 uitgegeven als "Every Day Gets a Little Closer"). Een weergave van een therapieproces. En een paar kaarten van Berlijn. Waar de muur heeft gestaan. Fietsroutes.
En dan ontdek ik het Schlosspark Theater. 't Is net 3 dagen eerder na vele jaren opnieuw geopend met een groots gala. Ik neem een programmaboekje mee. Wie weet?

De zon schijnt, maar 't is fris.
Dan op de fiets. Richting Centrum. Ik wil naar de KaDeWe om cupjes voor de Nespresso te kopen. Richting noorden. 't voelt zo vrij om door Berlijnse straten te fietsen. Ik weet soms werkelijk niet waar ik ben. Kom bekende straten tegen: Yorkstrasse, Schöneberger Strasse, Hallesches Ufer. Fietsroutes staan aangegeven op groene borden, richting "Mitte" of "Kreuzberg". Daar 'moet' ik eigenlijk niet naar toe.... maar ik fiets gewoon door.
Dan kom ik bij een open vlakte waar dit monument staat, vlakbij Anhalter Bahnhof. Hier werden Berlijnse Joden, steeds met 100 tegelijk naar Theresienstadt vervoerd. De data staan erbij met daarachter steeds het getal '100'. Hier zal mijn oma ook bij gestaan hebben. In januari 1944. Ik weet niet precies wanneer ze is weggevoerd. Ik zal 't mijn moeder vragen. Esther weet 't ook vast door alle documentatie die ze inmiddels verzameld heeft. Als ik een foto maak, lopen er 2 jonge mensen voorbij; gekscherend luid lachend pratend dat hier toch geen treinen meer rijden, dat ze geen station zien. Pijnlijk!

Ik fiets verder, richting Kadewe, hoop ik, ik kan niet goed zien waar ik ben, ik heb niet de goede kaart bij me, alleen een BVGkaart waar de S- en de U-bahn en hoofdstraten staan aangegeven. Op goed geluk, met de zon als oriëntatiepunt fiets ik richting Wittenbergplatz, daar is de KaDeWe. En dan kom ik in de drukte van verkeer en mensen, veel bussen, veel toeristen. Ik zit goed en ik vind de KaDeWe, en de Nespressohoek op de 4e verdieping en ik heb mijn cupjes. Lekkere koffie! En meteen weer weg.
Terug naar Steglitz is een fluitje van een cent. 't Staat prima aangegeven. Groene fietsborden en dan weer bekend terrein.

Zaterdag 5 september: Regen, regen, regen. Dus lekker lui opstaan. Om een uur of 10 is 't droog en ga ik op pad voor mijn krantje: Berliner Zeitung en nog een paar kleine dingen zoals een televisiegids; die hebben ze hier wel 100; geen idee welke 'goed' is, ik neem de goedkoopste :-) daar staan niet zoveel extra verhalen in. In Karstadt (een soort Bijenkorf) op de begane grond: honderden soorten crèmes, parfums, shampoos, kleurspoelingen, haarspeldjes, haarversieringen. Waarom zoveel? In 't boek van Cox Habbema 'Mijn koffer in Berlijn', het sprookje van de Wende' las ik dat de Oostduitsers na de val van de muur stomverbaasd waren over het aanbod van bv wasmiddelen in winkels: waarom zoveel? waarom niet 2 of 3? Waarom die overdaad? Ik zocht haarspeldjes; 't waren er teveel. Later gewoon bij de DM Drogerie gekocht waar ik kon kiezen uit 2 soorten en 3 kleuren.


Een vriend vertelde me over een klein rustig museum in de buurt van Schloss Charlottenburg, een Picasso museum. Ik neem de U-bahn naar Bahnhof Zoo, tegenwoordig Zoölogischer Garten (de U9) en overstappen naar de Sophie Charlotte Platz (de U2). Om bij Museum Berggruen te komen, loop ik recht op het Schloss af over de Schlossstrasse.
Museum Berggruen (Heinz Berggruen (Berlin-Wilmersdorf, 5 januari 1914 – Parijs, 23 februari 2007) was een Duitse kunstverzamelaar, galerist, kunsthandelaar, journalist en vooral mecenas.) is zo op 't oog een weinig uitnodigend museum, de deur is dicht, er staat een mevrouw rokend voor de deur; is dit de ingang? Ja dus. Maar binnen is 't prachtig, een mooi oud gebouw met een lichtkoepel.
En veel Picasso, ook Paul Klee, Giacometti en Matisse. Zoals gewoonlijk in musea loop ik er vrij snel doorheen, alleen bij afbeeldingen die me echt raken blijf ik langer staan zoals een potlood-tekening van Dora: wat een prachtig gelaat heeft die vrouw! En met zoveel verfijning weergegeven. Een veelzijdig mens was Picasso. Veel verschillende technieken. Bv een klein vogeltje gemaakt van restjes aanmaakhout (die ik zou gebruiken voor de kachel) en een klodder klei. Zo subtiel. De kleuren van Klee zijn uitnodigend om naar te kijken. (Willem Hussem: Als ik kijk, zie ik nog niet, als ik zie, grijpt het me aan).
Aan de overkant van dit museum is in precies hetzelfde gebouw de Sammlung Scharf-Gerstenberg. Hier wat meer surrealistische werken, waar ik toch niet zo van hou. Wel prachtig zijn de werken van Odilon Redon. Ik kan niet precies omschrijven wat me in zijn werk zo raakt, maar ik blijf hier wat langer ronddrentelen. Een verdriet, een eenzaamheid?
Terug naar huis. Onderweg in de U-bahn lees ik van Margriet Brandsma, Waar is de Muur?, verhalen over Berlijn. (overigens wordt er door de Berlijners veel gelezen, overal waar je maar kunt lezen, in de U-bahn, de S-bahn, op een stoeprand, in een park op een bankje, in café's. Lezen Duitsers meer dan Nederlanders?). Ik lees over gedenktekens en 'das Holo', zoals de Berlijners blijkbaar zeggen. Ik lees over een spiegelwand in Steglitz, vlakbij waar ik woon. In deze wand op de Düppelstrasse/ Hermann-Ehlers-Platz staan ongeveer 1700 namen van afgevoerde en vermoorde joodse inwoners van deze wijk. Het monument staat er sinds 1995. Door marktkooplui is geprotesteerd tegen deze spiegelwand. Als je de informatie op beide zijden van de wand leest, zie je jezelf steeds terug in de spiegel. En tot mijn verbijstering zie ik daar de naam van mijn oma staan, precies onder de woorden 'Seite 15'. Natuurlijk wist ik wel, dat zij in Theresienstadt heeft gezeten, maar om daar zo op een marktpleintje in Berlin-
Steglitz haar naam te zien..... dat beneemt me een moment de adem en ik krijg een dikke keel. Gisteren Anhalter Bahnhof, nu deze spiegelwand. Wat jammer, dat ik mijn oma niets meer kan vragen..... Ze is op 8 januari 1944 opgehaald, één dag na de 23e verjaardag van mijn moeder. Haar huwelijk met een 'Ariër' heeft er wellicht voor gezorgd dat ze pas zo laat is opgehaald. Ook in Berlijn begonnen ze al in 1942 met het ophalen van joden. En op 10 januari 1944 is ze naar Theresienstadt vervoerd. Waar heeft ze die 2 dagen gezeten? In de Rosenstrasse? Ze is in of na de zomer van 1945 teruggekomen. 't Is al zo lang geleden, en toch blijft dit emotioneren.

Zondag 6 september. 't Is nog vroeg. Ik heb vanmorgen deze blog aangemaakt. Leuk om te doen. 't weer is grijzig, saai. Op dashboard staat dat 't vandaag 18 graden wordt en bewolkt. En nu regent 't. Ik hoef dus even niets...
Ik realiseer me opeens dat mijn oma op 3 september geboren is, in 1893.