3 dagen met Esther in Berlijn

zaterdag 12 september - de eerste dag,

We beginnen bij de Spiegelwand en ontdekken nog meer familie: Schreiber, Herrmann en Bloch. Omdat Esther zich zo heeft verdiept in de familiegeschiedenis en bezig is met de joodse tak van de stamboom, herkent ze snel namen. 't Is wonderlijk om zo tussen de marktkramen te staan kijken. Verder let niemand op deze wand, die er al vanaf 1995 staat. Wonderlijk eigenlijk dat men nooit familie heeft geïnformeerd. Mijn moeder bijvoorbeeld, of haar broer? Niemand wist van 't bestaan van deze wand, ook mijn twee nichtjes in München niet.

Dan nemen we de U-bahn naar Unter den Linden; natuurlijk even naar de Brandenburger Tor en van daar willen we naar het Holocaust monument. Esther heeft dat nog niet gezien. Toen we 11 of 12 jaar geleden met z'n drieën (Esther, Rosa en ik) in Berlijn waren, bestond dit monument nog niet. Bovendien was Berlijn in die tijd (ik meen 1998 of 1997) een grote bouwput. Als klein meisje van een jaar of 7 heb ik al in de buurt van de Brandenburger Tor gestaan. Toen stond er nog een rode vlag bovenop en we stonden bij het bord: 'Nach 300 m verlassen Sie West Berlin.'

Mijn moeder vertelt een leuk verhaaltje over de Pariser Platz: een oudtante van haar, Adele, is getrouwd met een "bedeutender Deutscher Handelsrechtler des 19. Jahrhunderts, Levin Goldschmidt", en zij woonden in een paleisje aan de Pariser Platz. Het echtpaar is kinderloos gebleven. Het paleisje is zo te zien ook verdwenen. Jammer, hadden we misschien aanspraak op kunnen maken.

Wat een 'rare' foto eigenlijk; een gezellig, vrolijk lachende moeder en dochter bij een monument ter nagedachtenis aan de moord op 6 miljoen mensen van joodse komaf. 

We blijven niet zo lang bij 't monument. Ik heb 't 2 jaar geleden uitgebreid bekeken, doorheen gelopen, bij stil gestaan. Ik vind het een wonderlijk monument. Opvallend hoe respectvol en 'gewoon' de mensen er mee 'omgaan'. Er zit iemand een krantje te lezen op één van de stenen, mensen lopen tussen de stenen door, sommigen kris kras, anderen zoekend, sommigen doen verstoppertje, of krijgertje. Ik kan me herinneren, dat een politieman 2 jaar geleden mensen verbood om op de stenen te staan of te zitten. Zo te zien wordt dat nu toegestaan. We lopen richting Friedrichstrasse, vinden dat toch te ver en pakken de U-bahn richting Oranienburgerstrasse. Daar is de synagoge ('t is zaterdag dus gesloten vanwege sabbath). We lopen rond in de wijk en ontdekken en herontdekken. In juli was ik met Rosa in Berlijn en heb hier toen ook rondgelopen. 

Deze foto is genomen in de Heckmannhöfe. De gouden koepel van de synagoge is zichtbaar. Een zeer pittoresk hofje waar we later nog iets eten en drinken.

In de Auguststrasse ontdekken we een verrukkelijke chocoladewinkel met een wel erg Nederlandse naam: in 't Veld. En 't bizondere is dat de melkchocolade gemaakt is met geitenmelk. Dus ik 'mag' 'm. De vormgeving van de doosjes is erg  aantrekkelijk en ziet er ouderwets uit. Ik kan 't niet laten een paar doosjes te kopen. Chocolade met bloedsinaasappel, puur en melk. Heerlijk! 2 dagen later ben ik weer in de Auguststrasse en koop meteen nog maar een paar doosjes. De chocolade wordt volgens zeggen met de hand gemaakt in Prenslauer Berg. 

 

We lopen verder, de hoek om, de Grosse Hamburgerstrasse in en komen bij het monument voor de joodse begraafplaats, op de plek waar in de oorlog een 'Altersheim' van de Jüdische Gemeinde Berlin was. De Gestapo maakte er een Sammellager van en  er werden joodse burgers naar toe gebracht, alvorens zij gedeporteerd  werden naar de diverse concentratiekampen. Dit ingetogen, stille beeld staat er nu.  Er liggen veel steentjes aan de voeten van de stenen gestalten, als teken dat men er geweest is.

In de straat zijn op de stoep kleine gedenksteentjes van messing aangebracht met daarop de namen van joodse inwoners die op deze plek hebben gewoond en de datum waarop ze zijn weggevoerd. Dit is een particulier initiatief van een Duitse kunstenaar, Gunther Demnig, zg Stolpersteine. Ook in een aantal Nederlandse plaatsen heeft men deze gedenksteentjes laten aanbrengen.

We lopen verder naar de Hackese Höfe (daar was ik in juli met Rosa); 't is ontzettend druk, veel drukker dan in juli. De Hackeser Markt doet Esther denken aan het Leidseplein. We maken dat we weg komen en lopen naar de Rosenstrasse en het monument ter herdenking aan de 'arische' vrouwen die elke dag een week lang naar de Rosenstrasse kwamen en riepen  'geef ons onze mannen terug', duidend op hun joodse mannen die gevangengenomen waren door de nazi's. Elke dag kwamen er meer protesterende vrouwen bij. De meeste mannen werden uiteindelijk door de nazi's, die door deze actie in verlegenheid werden gebracht, vrijgelaten. 

In dit deel van Berlijn, tegenwoordig heet het Berlin Mitte, zie je nog gebouwen die niet gerestaureerd zijn, niet keurig wit of lichtgeel 

gepleisterd, zoals dit gebouw. Het ziet er vervallen uit en toch is 't mooi.....

Eerder op de dag zagen we een fabriek waar het gerestaureerde deel en het deel dat blijkbaar nog moest gebeuren heel duidelijk zichtbaar was. 

Als ik een paar dagen later de weg weer eens kwijt ben en totaal de verkeerde kant op fiets, kom ik gebouwen tegen waar de kogelgaten nog duidelijk zichtbaar zijn. Over een paar jaar zal 't er wel weer allemaal keurig uitzien. 

Dit was onze eerste dag samen. We zijn moe en voldaan en eten en drinken bij Café Feuerbach in de Holsteinische Strasse, het café op de hoek. Zo zijn we snel thuis.

Op zondag, 13 september, is 't heel vies weer. We doen 't kalm aan en vertrekken rond een uur of 12 met de U-bahn naar het Hallisches Tor en lopen vandaar uit naar de Lindenstrasse, waar het Jüdisches Museum is. Het gebouw is ontworpen door Daniel Libeskind en is gebouwd in de vorm van een bliksemschicht. Dit om de bezoeker eraan te herinneren, hoe vaak en hoe dodelijk de bliksem is ingeslagen in het Joodse volksbestaan.

We nemen de tijd, het regent zo nu en dan dat 't giet, zien we door de smalle ramen. En voelen ons verbonden met deze wereld. We schrijven onze namen in Hebreeuwse letters (ei = jud jud in Schreiber en in Madeleine). Esther wordt alef samech tav resch van rechts naar links geschreven.

Ik vind het een prachtig, indrukwekkend museum. In juli was ik er met Rosa, en nu met Esther. Ik heb dus alles 2x in vrij korte tijd gezien, maar dat maakt niets uit. Ik ontdek toch weer hele nieuwe dingen. En beide keren ervoer ik in de Holocaust-Turm een gevoel van ademnood, uitzichtloosheid. Tja, zo zal 't, maar dan duizenden malen erger, gevoeld hebben.

Lehrstelle des Gedenkens - op de grond liggen allemaal ijzeren gezichten. Mensen lopen er overheen; ik kan dat niet, doe 't ook niet. Onheilspellend. Er is geen kleur.

We ontdekken ook nog het Alijah-Spiel. Deze foto speciaal voor Rosa.....

We hebben 5 uur in het museum doorgebracht. En dan gaan we eten

bij Vappiano in de Joachimstalerstrasse, zijstraat van de Kudam. Pasta, pizza, heerlijke wijn.

En dan weer met de U-bahn terug naar de Walter Schreiber Platz (zou 't familie zijn?)

3e dag - maandag 14 september

Na 2 volle dagen hebben we vandaag 'geen zin' en besluiten te gaan 'winkelen'. Naar de Savignyplatz met klemtoon op de 2e lettergreep, zodat 't niet Frans klinkt. Esther koopt prachtige laarzen, enorm afgeprijsd. We drinken Kaffee mit Kuchen, we slenteren door een enorm woonwarenhuis: Stilwerk in de Kantstrasse. Waar oa dit bankstel te koop stond in een winkel waar men vaak meubilair leverde voor tv uitzendingen of -series. We drinken iets in de tuin van het Literaturhaus im Wintergarten in de Fasanenstrasse. Dit 'literaire' café met boekhandel staat in ieder Berlijnboekje. Er zitten dus vooral toeristen en weinig Berliner. In een boekhandel vind ik een boek over Gleis 17 op Bahnhof Grunewald. Van daaruit werden Joden gedeporteerd naar de concentratiekampen. Er staat een lijst met transporten en ik zie dat op 10 januari 1944 een deportatie plaatshad naar Theresienstadt. Daar heeft mijn oma bij gezeten. Bij het Anhalter Bahnhof vond een Alterstransport rond de 20e januari1944 plaats. Vanwege de datum kan ze daar niet bij gezeten hebben.
We doen ook nog de Gedächtniskirche aan. Daar is 't inmiddels een kermis van jewelste. Ik kan me deze ruïne nog goed herinneren, toen ik klein was, 6, 7, 8 jaar. Toen stond alleen de kapotgeschoten kerk er. In die tijd, de vijftiger jaren, was er nog heel veel kapot in Berlijn. Ik kan me ook nog herinneren dat er op de Kudam mannen zaten zonder benen, zonder armen, te bedelen. Ik vond dat vreselijk om te zien en was daar als kind erg van onder de indruk. Dat was de oorlog!

We eten 's avonds in de Schwartsche Villa in Steglitz.

 

Moe en voldaan. Hartstikke gezellig was 't. Fijn om zo samen deze stad te verkennen. 11 of 12 jaar geleden met z'n drietjes (we ontdekten vandaag ook de sushi bar onder de bogen van de Savignyplatz - toen heel nieuw en modern), in juli met Rosa en nu met Esther.

De volgende ochtend om half 7 breng ik haar naar Bahnhof Südkreuz, waar zij de snelbus neemt naar Flugplatz Schönefeld. Om 11 uur heb ik haar aan de telefoon en is zij alweer een uur thuis. En ben ik weer alleen. Een nieuwe dag, nog ruim een week......